Beschermde schilderijlandschappen

Gelezen in De Volkskrant:

(15 maart 2014)

 

“Kasteel de Binckhorst in Den Haag lag als een statig landhuis te midden van een groene oase: bomen, struiken, wuivend riet, rondgrazend vee. Tot het gebied vanaf de 20^ste eeuw werd volgebouwd. Nu is de Binckhorst een industrieterrein vol bedrijfspanden en autosloperijen omringd door flatgebouwen en hekken. ‘Dat is dus wat er kan gebeuren met ons landschap’, zegt Ernst Bos, econoom bij de Universiteit Wageningen. ‘Als we er niet voor kiezen het te beschermen."

 

Bos houdt zich als econoom bezig met de groene ruimte.

"In het Journal for Cultural Heritage hield Bos onlangs en bevlogen pleidooi voor een officiële beschermstatus van landschappen die zijn vereeuwigd op beroemde schilderijen en die op rap tempo verdwijnen….Dus verzamelde hij afbeeldingen van schilderijen van beroemde landschapsschilders uit de 19^de eeuw (de hoogtijdagen van het genre) en besloot de locaties een voor een in het wild te gaan bekijken. Tot zijn schrik bleek al een groot deel van de landschappen verdwenen te zijn.”

(De Volkskrant)

 

 He Ernst, ik heb een leuk schilderij uit het museum Land van Valkenburg uit 1836, voorloper van die hoogtijdagen. Veel is er in het landschap niet veranderd. Alleen heeft de Limburgse Architect Cuypers het kasteel onderhanden genomen en is de molen in 1924 gemoderniseerd.

 

 

 

 

Het landschappelijk vooraanzicht wordt in stand gehouden door IVN Valkenburg.

 

“Vorig jaar probeerde Bos in opdracht van de Rijksdienst voor het cultureel Erfgoed uit te zoeken hoe je landelijk erfgoed economisch kunt waarderen. Hij onderzoekt de economische baten van landschapsbehoud.”

 

Zo te horen komt het IVN-Valkenburg volop in aanmerking voor actieve ondersteuning van die Rijksdienst. Die is dus van harte welkom bij de molen.

En weet je wat, nu wij op basis van schilderijen landschap gaan beschermen, een mooie taak voor meestervervalsers zoals Han van Meegeren. Rijksmuseum, een Pieter Breughel in spé.

 

 

Of iets moderner, van impressionisten, een Monet of zo.

 

Fantastische lijnen

Dwars over het weiland van boer Janssen zijn bomen geplant, twee rijen naast elkaar. Grote maaimachines kunnen niet tussen de bomen komen. Daarom is daar hoog opschoot met planten als wilde peen.

Die rechte lijn loopt van de oude tuinpoort van Genhoes haaks over de Molentak naar de Geuloever. Is er een wildcorridor of een ecologische hoogstructuur tussen de Molentak en de Geul?

Als ik langs de Molentak loop, kijk ik naar dit raadsel.

In het boek ‘Historische en Heemkundige Studies in en rond het Geuldal, jaarboek 2005’ las ik ‘Genhoes en de Tuin der Hesperiden’, een artikel over de oude tuin van kasteel Genhoes geschreven door M.Th.van Dijk-Frans, een van de bewoonsters van het kasteel.

Aan de hand van oude kaarten en de zichtas vanuit het kasteel, heeft M.Th.van Dijk-Frans een tuin gereconstrueerd, een tuin ontworpen rond 1750 door de Akense architect Couven.

Laat nu de zichtas die bij de reconstructie een belangrijke rol speelde, mijn verbazingwekkende rijen bomen zijn.

Op de plattegrond getekend in 1947 door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg te Zeist staat de lijn van Genhoes tot aan de Molentak linksonder met een stippellijn tot aan de Molentak aangegeven aangegeven met ‘rest voormalige tuinaanleg’. (Het noorden op de kaart is naar onder gericht)

Op de Farrariskaart uit 1771 – 1778 is die zelfde lijn te zien, die vanaf kasteel Genhoes over de Molentak naar de Geul loopt. (Het noorden is hier weer boven)

Bij de reconstructie van de tuin kwamen bij M.Th.van Dijk-Frans vragen naar boven.

 “Bepaalden middeleeuwse perceelsgrenzen de vorm van de tuin?”

De schrijfster ging niet op die vraag in. Zij concentreerde zich op de zichtassen in de tuin van kasteel Genhoes. Bij de gereconstrueerde tuin vormt de Molentak de noordgrens.

“De noord-zuidas over het oostelijk tuinperceel is naar het noorden visueel verlengd door de aanplant van een dubbele bomenrij richting Molentak-Geul, echter zonder overgangen over het water.”

De zichtlijn loopt ogenschijnlijk loos door tot aan de Geul zonder verdere verbinding met de fraai aangelegde tuin. Wat ik opmerkelijk vind, de zichtas loopt parallel aan het Chaloensvoetpad.

Op de satellietbeelden van Google map (Zie ook) zijn beide lijnen te zien, door mij blauw gemarkeerd. Vaag in het landschap is bij het verlengde van het Chaloensvoetpad een lijn zichtbaar naar de meest westelijke hoek van de oude tuin van Genhoes, door mij geel aangegeven.

Zou er sprake zijn van ‘middeleeuwse perceelsgrenzen’?

Toen twee kasteelheren huisden rond Oud valkenburg, was de Molentak de perceelsgrens tussen beide heerlijkheden. Het land ten noorden van de Molentak behoorde toe aan Schaloen ten zuiden was het eigendom van kasteel Genhoes. Welke kasteelheer maakt een zichtlijn dwars over het grondgebied van zijn buurman?

Kasteel Schaloen stamt uit de 14^de eeuw. Genhoes is veel ouder, mogelijk ouder dan de 11^de eeuw, mogelijk ouder dan het kasteel van de stad Valkenburg. In ieder geval  zijn in het huidige kasteel Genhoes sporen gevonden van een vroeg middeleeuwse verdedigingstoren, ’n donjon.

Zijn de twee parallel aan elkaar lopende lijnen restanten van vroeg middeleeuwse verdedigingswerken, behorende bij het allereerste het alleroudste kasteel?

Alleen de das die bij de tweede boom bij de westelijke bomenrij net ten noorden van de Molentak een dassenputje, een dassen toilet, heeft gemaakt, zou vroeg middeleeuwse bodemstructuren tegen zijn gekomen. Of een van zijn voorvaderen; een dassenburcht kan heel oud worden. In Schotland is een dassenburcht gevonden van 4000 jaar oud.

De bomenrijen blijven de fantasie prikkelen.