Inleiding
Een onderdeel van de opleiding tot natuurgids is het ‘biologisch
moment’. Vertel in 5 minuten iets over de natuur. Ik vertelde afgelopen
zaterdag over Maria-planten.
In doosjes had ik zes bloemen vergaard, de lelie, de roos,
de wilde aardbei, de Mariadistel, het madeliefje en de wilde cichorei. Op de
witte lelie na, bloemen die rond 'mijn molen' groeien.
De cursisten konden niet raden wat de overeenkomst was tussen
de bloemen in het doosje. Ik begon dus met mijn presentatie:
 |
| Lourdesgrot Banholt |
1 DE LELIE
 |
| Hans Memling: de annunciatie |
De lelie komt uit een Bijbeltekst, uit het hooglied, dat vol
staat met bruidssymboliek:
”Ik ben een lelie van de Saron, een wilde lelie in het dal.”
De lelie heeft veel betekenissen
die op Maria betrekking hebben:
de rechte stengel: Maria’s vroomheid;
de witte bloemen: de maagdelijkheid en onsterfelijkheid;
witte bloembladeren: de zuiverheid van Maria
hemelse geuren en
de kelk van het laatste avondmaal.
Daarom worden veel kerken met lelies versierd. Om de
maagdelijkheid te waarborgen had een bisschop bevolen bij de bloemen de
meeldraden en stampers te verwijderen alvorens ze in de kerk te plaatsen.
2. DE ROOS
 |
| Stefan Lochner: Modonna im Rosenhag |
Er zijn veel Maria-liederen waarin een roos centraal staat, zoals:
“Er is een roos ontsprongen ter midden van de nacht.”
Middeleeuwse kathedralen kenden ronde roosvensters en
natuurlijk
de rozenkrans, het gebedssnoer van katholieken.
De rozenkrans, die in de middeleeuwen zijn opgang deed, is
dit schilderij te vinden.
3. DE WILDE AARDBEI
 |
| Martin Schongauer: Madonna im Rosenhag |
 |
| Martin Schongauer: Madonna im Rosenhag (detail) |
De wilde aardbei heeft stralende witte bloemen met een goud
hartje.
De schijnvruchten behoren in de schilderijen van Jeroen
Bosch tot de verboden en verleidelijke vruchten. Maria staat boven deze
vruchten.
Zo laag bij de grond zijn aardbeien het symbool voor
nederigheid.
Het drie-delig blad symboliseert de drie-eenheid van de heilige geest.
Opmerkelijk is de rangschikking van planten tot kleine
tuintjes op de schilderijen.
De heilige Benedictus, een grote kerkvader, had volgens de
overlevering in de 4de eeuw een rozentuin. De eerste vermelding van
een tuin gewijd aan Maria komt uit de levensbeschrijving van de Ierse St. Fiacre in de 7de eeuw van Christus.
In de middeleeuwen bloeide de traditie om speciale tuinen voor
Maria aan te leggen op.
Vaak besloten tuinen (hortus conclusus) als teken van de
maagdelijkheid vol bloemen die aan de heilige maagd werden geweid.
In de vorige eeuw ontstond een revival van dit soort tuinen.
Tuinen die zowel op middeleeuwse leest waren geschoeid waar de symbolische
betekenis van de planten centraal staan maar ook tuinen rondom een Lourdesgrot.
De 'lourdestuinen' waren nieuw in die tijd.
Op de middeleeuwse leest geschoeid zijn in Nederland onder
andere het Kerktuinpad in Wassenaar en de tuin in het Openluchtmuseum te
Arnhem.
Je kunt die Mariatuinen vergelijken met zentuinen in de
boeddhistische traditie.
Maar Zentuinen zijn echter niet gericht op één persoon. In
middeleeuwse Maria tuinen staan planten die relatie tussen hemel en aarde
symboliseren.
4. DE MARIADISTEL
 |
| Anonymi Noord Nederland: Maria met kind in een stralenkrans voor een rozenhaag |
Zelfs de stekelige melkdistel is een Mariaplant
Het verhaal gaat dat toen Maria haar kind zoogde, hij zo gulzig
was dat er melk uit Maria’s borsten op de grond viel en over de Mariadistel
spetterde.
Op dit schilderij is van spetteren geen sprake. Oh nee, Maria
spoot, gezien de afstand die haar melk moest overbruggen.
5. MADELIEFJES
 |
| Gebroeders van Eijk: Lam Gods (detail) |
In de oude Griekse mythologie spelen madeliefjes een rol.
In Keltische sagen is de bloem magisch omdat deze het
groeiproces kan stilleggen. De fee Milka zou de zoon van de koning stiekem
madeliefjes te eten hebben gegeven, waardoor hij nooit volwassen zou worden.
“Als gij niet wordt als kinderen zult gij het rijk der
hemelen niet binnen gaan.”
staat in De Bijbel geschreven.
Met de witte stralen en het goeden hartje, is het een Maria
bloem geworden.
Hier staan de bloemen niet afgebeeld op een Maria-schilderij
maar op het schilderij ‘Lam Gods’ van de gebroeders van Eijk. Mensen uit
alle windstreken, alle volkeren en culturen komen bijeen.
Het gras is bezaaid met madeliefjes uit alle culturen. Kijk maar
naar de Chinese hoedjes en Arabische tulbanden die met name links onder
verzameld zijn.
Welke stad op de achtergrond staat afgebeeld, is niet duidelijk.
Sommigen zeggen dat het Maastricht is. Het had gekund.
 |
| Gebroeders van Eijk: Lam Gods (onder paneel) |
 |
| Gebroeders van Eijk: Maria (detail uit Lam Gods boven paneel) |
6. DE WILDE CICHOREI
 |
| Engels getijdenboek: Maria ten hemelopneming (kroningspagina) |
 |
| Brievier van Beatrijs: Maria uit de hemel terug |
De wilde cichorei is het symbool voor trouwe liefde.
Het behoort tot de bittere kruiden die tijdens het Joodse paasfeest
worden gegeten ter herinnering aan de bittere tijden in Egypte.
Het is het symbool voor Maria’s Hemelvaart.
In het Engelse getijdenboek staan alleen witte bloemen bij Maria’s
Hemelvaart. Het blauw in het brievier van Beatrijs is de weerschijn daarvan op aarde. Liefde moet van
twee kanten komen, niet waar?
 |
| Daniel Seghers: bloemen met een madonna beeld |
Er bestaan veel meer Mariabloemen.
Hele waslijsten zijn in het verleden opgesteld.
Vrouwen mantel
Lieve vrouwen bedstro
Etc. etc.
Daarom vind ik leuk om dit soort verhalen te vertellen,
hoe verschillend wij ook zijn, roze, rood of blauw. wij zijn eigenlijk allemaal
bloempjes van Maria.
 |
| Hieronymus en Matthys Cock: vlucht naar Egypte |
Maria op de vlucht naar Egypte met op de achtergrond een
water- en rechts boven, een windmolentje.
VRAAG VAN EEN MEDECURSIST:
De feedback die ik kreeg was positief. Wel was het verhaal
te lang voor vijf minuten. Het zou avondvullend kunnen zijn.
Een van de cursisten merkte op dat zo’n verhaal niet in de
Islam mogelijk is.
HELAAS
Helaas moet ik dit ontkennen.
Dit verhaal is hartstikke Islamitisch.
Maria (Marjam) vervult een centrale rol in de Koran als moeder van
Isa (Jezus)
"En Wij hebben de zoon van Marjam en zijn moeder tot een teken gesteld, en Wij verschaffen hun toevlucht op en hoogte, die vastheid bood en bronwater." (Koran soera 23 vers 50)
Ook in de katholieke en orthodoxe kerk wordt Maria soms "bron van leven gevend water" genoemd.
 |
| Maria bron van leven, Grieks icoon 2011 |
Het symbool van de gesloten tuin (hortus conclusus) is een veel gebruikt thema in Islamitische tuinarchitectuur.
Vaak is daar midden in een fontein te vinden al of niet voorzien van leeuwen zoals de beroemde leeuwenfontein in het Alhambra te Granada.
Ja Mohammed, een duidelijker teken is niet te vinden en door door de kracht van Maria te abstraheren tot planten en bloemen in het veld maken wij duidelijk dat haar krachten niet gebonden (gelimiteerd) zijn aan het menselijk lichaam. Nee haar krachten zijn grootser en weidser dan dat.
Zelfs de molen is geen westerse vinding. De windmolen is niet afkomstig uit Holland maar uit Arabië. Zie de link.
In het oude bevloeiden waterraderen het land. De Arabieren kenden al watermolens.
 |
| Waterraderen in Noria at Hama, Syrië |
"Dank aan de molenaar."
"Iemand moet toch het water uit de bron aanwenden, verspreiden en (mis)gebruiken?!"
Als dank dat ik een molenaar mag zijn, sluit ik mijn blog met een fragment uit het gedicht 'de rozentuin' van de bekende 13de eeuwse Islamitische dichter Mevlana Jalaluddin Rumi:
"Kom, laat ons praten tot elkaar
Door middel van de Ziel,
En dingen zeggen die voor oog en oor geheim zijn.
Laat ons lachen als een rozentuin
Zonder lippen, zonder tanden.
Laat ons spreken door gedachten
Zonder tong en zonder lip.
Laat ons de geheimen van de wereld,
alle, tot het einde toe vertellen
Zonder onze mond te openen,
Als goddelijk intellect.
Sommigen kunnen alleen verstaan
Door te luisteren en naar de mond te zien.
Laat ons uit hun tent blijven."
Door middel van de Ziel,
En dingen zeggen die voor oog en oor geheim zijn.
Laat ons lachen als een rozentuin
Zonder lippen, zonder tanden.
Laat ons spreken door gedachten
Zonder tong en zonder lip.
Laat ons de geheimen van de wereld,
alle, tot het einde toe vertellen
Zonder onze mond te openen,
Als goddelijk intellect.
Sommigen kunnen alleen verstaan
Door te luisteren en naar de mond te zien.
Laat ons uit hun tent blijven."
" 'Zeg' het met molentjes...."
"...en met bloemen."
Jurrie Meulenhoff en Sophieke Nijhuis: 'Planten en hun legenden, een tuin vol verhalen', WBOOKS, Nederlands Openluchtmuseum 2012
en de volgende websites:
